نشانه شناسی تصاویر کتاب های درسی دوره راهنمایی

این پژوهش با استفاده از چارچوب نشانه شناسی اجتماعی تصویر که کرس و ون لیوون بر اساس زبان شناسی نقش گرای هلیدی ارائه کرده اند، تصاویر کتاب های درسی دوره ی راهنمایی را تحلیل کرده است. در این الگو، سه دسته معنا در هر تصویر بررسی می شوند: معنای بازنمودی، معنای تعاملی و معنای ترکیبی. تصاویر مختلف کتاب ها با محوریت سه موضوع بررسی و انتخاب شدند؛ نخست بازنمایی جنسیت ،دوم بازنمایی اقلیت ها و دیگری بازنمایی جنگ ایران و عراق. برای درک معنای بازنمودی در بازنمودهای روایتی، کنش ها و واکنش ها در تصاویر دسته بندی شدند. بازنمودهای مفهومی نیز به تفکیک جنسیت یا با توجه به حضور اقلیت ها طبقه بندی شد و بخش هایی از داده ها به کمک روش های تحلیل محتوا جمع بندی شدند. چیدمان، اجزا و اشیای موجود در تصاویر نیز از جهت بازنمایی مفاهیم اجتماعی مرتبط با موضوع مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی معنای تعاملی، تصاویر از جهت زاویه دید، قاب بندی و میزان ارتباط موضوع تصویر با بیننده بررسی شدند و معادل اجتماعی هرکدام در تحلیل ها لحاظ شد. در مورد معنای ترکیبی نیز ترکیب بندی تصاویر که با شاخص های ارزش اطلاعات، برجستگی و تنظیم قاب به معادل های اجتماعی متصل می شوند بررسی شدند. مدالیته ی تصاویر نیز، که عمدتا جهت گیری رمز گذاری شان طبیعت گرایانه بود، در تحلیل ها به حساب آمد. این تحلیل ها نشان داد که در تصاویر کتاب ها سوگیری جنسیتی دیده می شود. تقسیم کنش ها و واکنش ها بین زنان و مردان چه از جهت کمیت و چه از جهت تنوع شبیه نیست و به سمت نقش های قالبی جنسیتی گرایش دارد. در بازنمایی اقلیت ها گفتمان مرکز/حاشیه یا خود/دیگری غالب است: گروه های به حاشیه رانده شده ی اجتماعی در بازنمایی ها غایب اند یا حضور کمرنگی دارند و به عنوان «دیگری»، در مقابل گروه های مسلط به عنوان «خود»، بازنمایی می شوند. در بازنمایی گفتمان غالب عدم تقارن ما/آن هاست. دشمن یا در تصاویر بازنمایی نمی شود یا شیطان صفت، احمق و بی عرضه و تا زشت تصویر می شود. در حالی که نیروهای